Zabudowania w Gołkowicach

Gołkowice to niewielka, położona niedaleko Starego Sącza miejscowość, którą spośród sąsiednich wsi wyróżnia nietypowa zabudowa. Rzuca się ona w oczy każdemu, kto choć raz przez nią przejeżdżał. Pomalowane głównie białą farba budynki zwrócone są szczytami do ulicy i połączone murami z zakończonymi półokrągło drewnianymi bramami.

Taki układ miejscowości ma związek z jej dawnymi mieszkańcami. Po pierwszym rozbiorze Polski, kiedy cała Sądecczyzna znalazła się w zaborze austriackim cała okolica została przejęta przez austriacki Skarb Państwa. W 1784 roku na mocy dekretu cesarza Józefa II specjalna komisja rozpoczęła kolonizację tych obszarów sprowadzając początkowo do Gołkowic właśnie 37 rodzin niemieckich. Z tego czasu pochodzi podział na Gołkowice Dolne, nazywane Niemieckimi oraz Górne noszące przydomek Polskie. Kolonizacja józefińska objęła także kilkanaście innych miejscowości w okolicach Starego Sącza. Pochodzący przede wszystkim z Hesji osadnicy byli wyznania ewangelickiego i przynależeli do parafii w niedalekich Stadłach. Tamtejszy zbór znajduje się obecnie w nowosądeckim skansenie.

Zabudowa Gołkowic Dolnych jest typowa dla budownictwa kolonistów niemieckich. Tworzy tak zwaną „ulicówkę”. Murowane domy ustawione zostały szczytami do drogi. Podwórza zabezpieczone są dodatkowo wysokim murem. Jedyne wejście wiedzie przez drewnianą, zakończoną półkoliście bramę i przylegającą do niej furtkę. W obrębie zabudowania znajduje się także spichlerz oraz obora.

Zabudowa Gołkowic posłużyła za wzór budowniczym sektora kolonistów niemieckich w nowosądeckim Parku Etnograficznym.